Hand van een arbeider die werd gedwongen met zware chemicaliën te werken in een textielfabriek.

Wie deze ‘bloedproducten’ in Nederland wil verkopen, wordt geen strobreed in de weg gelegd. Bedrijven zijn namelijk niet verplicht om na te gaan of er uitbuiting in hun productieketens voorkomt. Dat is vrijwillig – wat vrij krom is. De Nederlandse wetgever zegt nu ook niet tegen ondernemers: “Kijk zelf maar of je Nederlanders uitbuit, mishandelt of tot slaaf maakt.” Dit is echter wel wat er gebeurt als het gaat om internationale handel. Het is aan bedrijven zelf of ze slavernij in hun productieketens willen tegengaan. Het mag, maar niks moet.

Bedrijven die wél hun verantwoordelijkheid nemen, belanden zo in een oneerlijke concurrentiepositie. Want hoe concurreer je met ondernemingen die - letterlijk - bereid zijn over lijken te gaan om de consument de beste ‘deal’ te bieden? Vandaar dat steeds meer bedrijven vragen om wetgeving die een gelijk speelveld creëert en arbeiders in productieketens beschermt. Voor de duidelijkheid: het gaat hier niet om een handjevol hipsterondernemers die in hun koffietentjes met steigerhouten statafels graag ‘slaafvrije’ koffie willen schenken. Nee, grote bedrijven als Ikea, Zeeman en Suitsupply (verenigd in het Initiatief Duurzaam en Verantwoord Ondernemen) geven zelf aan dat ze uitbuiting en moderne slavernij willen tegengaan en daar nu al werk van maken. Maar ze zeggen ook: Kom met eerlijke wetgeving die zorgt voor een gelijk speelveld.

Uiteraard zijn deze bedrijven niet tegen vrije marktwerking, ze geloven gewoon in basale beschavingsnormen. Zoals de norm dat het uitbuiten, misbruiken en mishandelen van kinderen, vrouwen en mannen niet past in een gezond businessmodel.

Dat deze ondernemingen niet willen bijdragen aan moderne slavernij is goed te begrijpen. Moderne slavernij is namelijk wat anders dan gewoon hard werken. Bij IJM stuiten we op complete families die dagelijks worden mishandeld, uitgebuit en nauwelijks slaap krijgen. Ze zijn volledig overgeleverd aan de grillen van hun eigenaar, die hen naar eigen goeddunken kan verkrachten, elektrocuteren of – zoals geregeld gebeurt in de Oost-Aziatische visserij – midden op de oceaan overboord kan gooien. “Er bevindt zich hier een berg van menselijke botten in zee,” vertelde een Cambodjaanse man die wist te ontkomen aan deze nachtmerrie.

“Vonden mensen het niet erg om slaven te hebben?” Die vraag werd pas gesteld op de website van Quest, een populairwetenschappelijk magazine. Kennelijk vinden wij het vandaag de dag moeilijk voor te stellen dat slavernij vroeger volledig geaccepteerd was. Maar dat was het wel, eeuwenlang. En het kostte heel wat strijd voor er wetten tegen slavernij werden aangenomen.

Pijnlijk genoeg kun je die vraag uit Quest in deze tijd evengoed stellen: Vinden mensen het niet erg om slaven te hebben? Want slavernij is formeel wel afgeschaft, maar in de praktijk zitten er meer mensen in slavernij dan ooit. Het punt is: je ziet ze niet. Dat je de kinderen die onze kleding naaien of het kobalt voor onze laptops opgraven niet in de ogen kunt kijken, betekent echter niet dat ze er niet zijn. Econoom Paul Schenderling berekende dat momenteel 14 miljoen mensen in niet-westerse landen werken ten behoeve van de Nederlandse economie. Dat is 1,8 voltijdsbaan per Nederlands huishouden.

Als consument kun je je best doen om vooral ‘slaafvrije’ producten te kopen. Maar is het niet absurd dat die keuze bij de consument ligt? Waarom kun je in ons ‘beschaafde’ land doodleuk producten kopen waarvoor mensen zijn mishandeld en uitgebuit? Deze misdaden moeten gewoon bij wet verboden worden. Steeds meer bedrijven pleiten hiervoor, en consumenten met hen. Een petitie voor de wet ‘Wet Duurzaam en Verantwoord Ondernemen in Nederland’ is door ruim 38.000 mensen ondertekend en wordt 30 november aangeboden aan de Tweede Kamer. Uit een opiniepeiling van YouGov blijkt dat zo’n tachtig procent van de Nederlanders voor deze wetgeving is. Nu is de politiek aan zet.