Het zijn heftige zaken waar Ten Kate dagelijks mee bezig is. Niet zelden maakt zo’n zaak blijvende indruk, zoals de zaak van twee jongens die als moderne slaaf worden uitgebuit en mishandeld in een hennepkwekerij. Of van een 16-jarig meisje dat misleid wordt door twee loverboys. Ze belandt achter de ramen in Arnhem, weet te ontkomen, maar valt dan in handen van andere criminelen die haar seksueel uitbuiten in een hotel.
“Ja het is overweldigend om hiermee bezig te zijn,” zegt hij. “Als je met strafrecht bezig bent, dan zie je niet de meest fijne kant van de maatschappij. Je ziet een hoop rottigheid voorbijkomen. Zeker bij mensenhandel zie je dat slachtoffers enorm te grazen worden genomen, dat is heel ernstig.”
Hij is dan ook heel gedreven om deze misdaad tegen te gaan. Als officier van justitie is het zijn taak om te bewijzen dat iemand zich daadwerkelijk schuldig maakt aan uitbuiting. Makkelijk is dat niet. “Rechters zijn op dat punt veeleisender geworden,” legt hij uit. “Voor 2015 was enkel het over de grens brengen van mensen voor seksuele diensten al strafbaar. Als je toen bij de grens een SUV met een Roemeens kenteken zag binnenkomen, met drie vrouwen achterin en een kerel met een leren jack achter het stuur, op weg naar de Amsterdamse Wallen, dan had je al genoeg bewijs. Nu moet je bewijzen dat die man de intentie heeft de vrouwen te gaan uitbuiten. In dat stadium is dat nog heel lastig.”
Is dat frustrerend? Bijvoorbeeld als je zeker weet dat iemand een mensenhandelaar is, maar te weinig bewijs hebt om het hard te maken.
“Ja, dat kan zeker frustrerend zijn. Zo is het lastig aan te tonen dat iemand gedwongen wordt. Dwang kan betekenen dat je een pistool op iemand richt of diegene schopt en slaat. Maar vaak is dwang subtieler en maak je vanuit een machtspositie misbruik van iemands kwetsbare positie. Bij seksuele uitbuiting zie je vaak dat mensen uit bijvoorbeeld Roemenië worden gelokt met beloften om hier geld te verdienen. Die mensen zitten vaak in een kwetsbare positie, bijvoorbeeld door een verslaving, armoede of een mentale beperking. De verdediging van zo’n mensenhandelaar is dan al wel te voorspellen: ‘De vrouw is vrijwillig hier naartoe gekomen. Dat het nu allemaal een beetje minder ging dan ze zich had voorgesteld, dat gebeurt ons allemaal wel eens in het leven. Als ze had willen stoppen, dan had mijn cliënt ze geen strobreed in de weg gelegd.’”
Welke mensenhandelzaken hebben blijvende indruk op u gemaakt?
“Dat geldt voor heel veel zaken. Ik denk bijvoorbeeld aan een zaak met twee jongens in Groningen, met wie het thuis niet goed ging. Ze werden verwaarloosd. Een man nam ze in huis. Hij liet die jongens een hennepkwekerij bestieren en ze moesten het huis schoonmaken. Als ze weigerden, werden ze in elkaar geslagen. Deze zaak kwam door toeval aan het licht. Oplettende buurtbewoners ontdekten dat dit aan de gang was. Ik weet nog goed dat ik die jongens sprak en dacht: Ongelofelijk dat dit, een vorm van moderne slavernij, nog in Nederland kan voorkomen.
Ik moet ook denken aan een zaak met een meisje uit Arnhem. Thuis heeft ze problemen en ze loopt weg. Dan is ze nog maar 16. Ze valt in handen van twee loverboys, die haar vervolgens in Arnhem achter de ramen uitbuiten. Ze ziet daar weg te komen, maar dan misleiden andere criminelen haar. Die buiten haar ook weer seksueel uit, dit keer in een hotel. Door een actie van de politie wordt ze opgespoord. Die twee uitbuiters worden gearresteerd. Maar inmiddels is ze al 18. Er is dan al zoveel gebeurd met haar en ze is er zo ontzettend slecht aan toe, net als haar ouders. Dan zie je wat een impact uitbuiting heeft op iemand en op de hele familie.”
Hoe kijkt u aan tegen het werk van International Justice Mission?
“We hebben organisaties als International Justice Mission heel erg nodig, bijvoorbeeld omdat IJM kan zorgen voor de slachtoffers van mensenhandel. Jullie doen daarin dingen die wij als opsporingsinstanties niet kunnen doen. Jullie kunnen je opwerpen als vertegenwoordiger van slachtoffers, ze helpen met het doen van aangifte en bijstaan in het rechtsproces. Wij hebben er alle belang bij dat slachtoffers goed worden behandeld. Want als slachtoffers weten dat ze goed worden behandeld, dan zullen ze ook veel meer bereid zijn om samen te werken, aangifte te doen en te zeggen wat er is gebeurd.
Ik heb ook een keer het werk van IJM bezocht in de Filipijnen, waar jullie heel goed werk doen in de strijd tegen online kinderuitbuiting. Ook daar geldt, net als bij Europese mensenhandel, dat het heel belangrijk om als overheden en ngo’s over lansgrenzen met elkaar samen te werken.”
Seksuele uitbuiting vindt steeds vaker online plaats. Bent u voorstander van wetgeving die techbedrijven verantwoordelijk maakt om uitbuiting op hun platforms tegen te gaan?
“Ja absoluut. Ik vergelijk het weleens met autoverkeer. In 1972 hadden we in ons land iets van 3500 verkeersdoden. Inmiddels vallen er 500 tot 600 verkeersdoden per jaar, terwijl er wel tien keer zoveel verkeer is. Dat verschil komt doordat het verkeer nu veel beter gereguleerd is, met snelheidsregels, rotondes op kruisingen, vangrails en noem maar op. Bij de regulering van het internetverkeer zeggen bedrijven nu: ‘Het is een inperking van de vrijheid die op het internet zou moeten heersen.’ Maar regels zijn nodig om veiligheid te garanderen. Als iemand in het verkeer zegt ‘Als ik ergens 200 kilometer per uur wil rijden, dan doe ik dat!’ dan zeggen we ook dat dat levensgevaarlijk is.”
Wat kunnen gewone Nederlanders doen om mensenhandel tegen te gaan?
“Mensenhandel tegengaan is niet alleen een taak van politie en justitie, maar van iedereen in de maatschappij. Stel dat er bij jou om de hoek een huis is waar elke avond twintig mannen in- en uitlopen en die blijven daar maar een half uurtje, dan kun je denken: Wat een gezelligheid daar, ze hebben veel aanloop. Maar je kunt ook denken: Misschien is er meer aan de hand en wordt er illegale prostitutie bedreven. Je hebt een verantwoordelijkheid als maatschappij. Mensen moeten een melding doen als ze vermoedens hebben van uitbuiting.
Onze aandacht voor mensenhandel mag niet verslappen. Pas als je gaat spitten, zie je wat er bovenkomt. Als je die schop niet pakt en je laat de grond onberoerd, dan ga je ook niets zien. Iemand die in het veld werkt of in het restaurant kan worden uitgebuit, maar dat is niet gelijk zichtbaar. Of als je een prostituee ’s avonds laat achter de ramen ziet staan in Amsterdam, dan denk je niet meteen: hier hebben we te maken met een slachtoffer van uitbuiting - want ze staat daar toch te lachen? Ja, als ze niet lacht, krijgt ze geen geld. En als ze geen geld krijgt, krijgt ze klappen.
Er zullen vast wel een aantal vrouwen zijn die dit vol overtuiging doen en in volledige vrijheid. Maar wat wij zien is dat de overgrote meerderheid op één of andere manier wordt gedwongen om dat te doen.”
Denkt u dat het bewustzijn van mensenhandel in ons land toeneemt?
“Je merkt wel dat er iets aan het veranderen is. Bij de Wallen bijvoorbeeld zie je dat burgemeester Halsema er tegen te weer loopt en de hele buurt in opstand komt en zegt ‘Het is ons wel een keer genoeg, met al die overlast en dronken toeristen.’ Ik hoop dat het bewustzijn van mensenhandel en uitbuiting in ons land nog verder groeit. Dat is ook waarom we dit zo graag in de openbaarheid willen brengen. Ik denk ook dat interviews als deze van groot belang van zijn. In de rechtszaal waar zaken tegen mensenhandelaren plaatsvinden, zijn soms maar heel weinig mensen aanwezig. Het is belangrijk dat mensen weten wat er daadwerkelijk aan de hand is.”
Foto's: Simone de Blouw
Tekst: Gertjan de Jong