Het laatste fluitsignaal op het WK Voetbal heeft geklonken. Argentinië is de grote winnaar. De rest blijft achter met een kater. Vraag nu is of er nog winst te behalen valt voor de dwangarbeiders in en buiten Qatar? Of verstomt met het eind van het toernooi ook de aandacht voor moderne slavernij? Over tot de orde van de dag, waarin we allemaal weer vrolijk gebruik maken van producten die dankzij dwangarbeid in onze winkels liggen.

De winst van het WK in Qatar was de vele aandacht voor de onmenselijke situatie van de arbeidsmigranten die aan de stadions werkten. Niet langer zullen wij als medewerkers van International Justice Mission (IJM) na lezingen over moderne slavernij de verbaasde opmerking krijgen ‘Ik dacht dat slavernij allang was afgeschaft…’ Wat in de discussie rondom Qatar nauwelijks aan bod kwam, is dat buiten de tienduizenden arbeidsmigranten in het golfstaatje er wereldwijd 28 miljoen kinderen, vrouwen en mannen tot slaaf zijn gemaakt. Uit de verhalen die wij horen van de slachtoffers die wij bevrijdden, leren we dat het hier niet ‘slechts’ gaat om werken onder erbarmelijke omstandigheden, maar om pure martelingen, verkrachtingen en vernederingen. En dit alles om onze schappen te vullen met rotzooi.

Willen we alsnog winst halen uit het afgelopen WK, zullen consumenten, producenten en overheden in actie moeten komen. Met verontwaardiging over de toestand in Qatar alleen zijn we er namelijk niet. Praatjes vullen geen gaatjes.

Voor winkels Kalverstraat door moderne slavernij
Voor een reportage voor ons magazine dook ik met presentatrice Anne Apello de Amsterdamse Kalverstraat in. Opdracht die Apello meekreeg, was om op zoek te gaan naar kleding waarvan honderd procent zeker te stellen was dat er geen kinderen of tot slaaf gemaakten aan hadden gewerkt. Het bleek een vrijwel onmogelijke opdracht. Een medewerker van een bekend spijkerbroekmerk vertelde dat ze die week ontslag wilde nemen, omdat ze voor zichzelf niet meer kon verantwoorden “deze troep” te verkopen. Een verkoper van een sportmerk liet merken dat hun ‘Just do it’ in ieder geval niet sloeg op een actieve aanpak tegen gedwongen arbeid. “Als ik me hier nu ook nog eens druk over moet maken, waar houdt het dan op…?” Geen van de bedrijfsleiders die we spraken, gaf aan dat consumenten überhaupt bij hen navraag doen of hun producten wel eerlijk zijn geproduceerd. “Klanten komen hier om op koopjes te jagen. Dat is het.” Maar o wee, wat er in Qatar gebeurt.

Verantwoordelijkheid bedrijven
Naast consumenten, zouden ook bedrijven meer hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Doe onderzoek naar de werkomstandigheden in je eigen keten. Waar komen je producten vandaan? Door wie zijn ze gemaakt? Wat zijn de arbeidsomstandigheden? Ik moet denken aan een jonge vrouw die IJM bevrijdde uit een zijdefabriek in India. De vrouw had commentaar geleverd op de omstandigheden waarin zij moest werken. De eigenaar van de fabriek sloot haar en haar zoontje vervolgens op in een donker hok, waarin zij op de betonnen vloer moesten zien te overleven. Toen wij haar daar weghaalden, zat ze al een half jaar opgesloten. En dat voor onze zijden sjaaltjes. Maar o wee, wat er in Qatar gebeurt.

Praatjes politici?
Ook de overheid moet doorpakken. Wat doen al de politici die fel ageerden tegen een politieke afvaardiging naar de wedstrijden in Qatar? Was hun protest voor de bühne of zetten zij zich ook echt in om zowel in Nederland als in de rest van de wereld moderne slavernij aan te pakken? Waarom is er nog geen massale bijval voor het IMVO-wetsvoorstel waarin bedrijven worden verplicht risico-analyses te doen van hun keten? Hoe kan het dat er überhaupt nog wordt toegestaan dat er producten het land in komen waaraan tot slaaf gemaakten hebben gewerkt? Maar o wee, wat er in Qatar gebeurt.

En hoe richten wij ons in ons ontwikkelingswerk op het beter laten functioneren van rechtssystemen elders in de wereld? Want ja, slavernij is in de meeste landen officieel afgeschaft. Maar zo lang wetten niet worden gehandhaafd, door gebrek aan kennis, resources en politieke wil, zullen miljoenen kwetsbare kinderen, vrouwen en mannen worden uitgebuit in slavernij. Het WK voetbal ging volledig aan hen voorbij. En wanneer we nu niet doorpakken, hebben ze ook geen moer gehad aan alle felle discussie in onze talkshows en in de krantenkolommen.

Henk Jan Kamsteeg, International Justice Mission. Auteur van ‘Een plaag van geweld; het schokkende verhaal van moderne slavernij’