Restaurant mishandelt haar kinderarbeiders in keuken.” Wat zou er met een restaurant gebeuren dat zo in het nieuws komt? Ongetwijfeld zou zo’n onderneming geen lang leven beschoren zijn. De politie zou er gelijk werk van maken. En geen mens wil meer naar dat restaurant toe - hoe lekker de gerechten ook zijn. Al gaan ze stunten met spectaculaire kortingen, die klanten komen niet meer terug.
Hoe anders gaat het ‘restaurant’ van de Nederlandse economie. Er worden heerlijke en verleidelijke gerechten op tafel gezet, en met Black Friday worden die ook nog eens spectaculair geprijsd. Maar in de keuken gaat er een en ander mis.
Af en toe horen we berichten uit die keuken. Van Congolese kinderen, die met gevaar voor eigen leven graven naar kobalt voor de batterijen van onze laptops en telefoons. Of van arbeiders in Bangladesh, die tot over hun knieën in de chemische zooi staan om ons van goede spijkerbroeken te voorzien. Of mannen in de Thaise zee, die gevangen worden gezet om vis voor onze sushigerechten op te duiken. Wie ziek is of ondermaats presteert, wordt in zee geduwd.
“50 procent Black Friday-korting op zijden jas,” schreeuwt een groot kledingmerk. Die zijde is natuurlijk niet bij ons in de polder geoogst. Het komt uit zijderupskwekerijen in landen waar bescherming voor arbeiders alleen op papier bestaat.
International Justice Mission, een organisatie die strijd tegen moderne slavernij, tekende het verhaal op van Chandramma. Zij werd zestien uur per dag gedwongen om te werken in een zijdekwekerij in Zuid-Azië. Ze probeerde te ontsnappen, maar die poging mislukte. Haar baas zette het haar betaald. Zes maanden lang werd ze met haar zoontje opgesloten in een donkere cel.
Krachtige stemmen
Muziekproducer Ian Brennan zei pas in NRC Handelsblad: “Steeds merk ik weer: het zijn de mensen die zich verstoppen die de krachtigste stemmen hebben. En zij hebben het meest te vertellen. We hebben de morele plicht om juist te luisteren naar de zachtste stemmen. Neem Elon Musk. Eén stem op acht miljard mensen die zo disproportioneel veel invloed heeft, dat is een enorm probleem.”
De stemmen van de arbeiders die onze producten maken, zijn in het geschreeuw van Black Friday-reclames nauwelijks hoorbaar. Dat is een enorm een probleem.
We hebben het hier niet over een kleine misdaad. Op dit moment zitten er naar schatting 50 miljoen kinderen, vrouwen en mannen in moderne slavenrij. Het probleem is: je ziet ze niet. Moderne slavernij vindt buiten ons blikveld plaats. Om dezelfde reden heeft koloniale slavernij zo lang kunnen bestaan. Ook mensen in die tijd vonden het – net als wij vandaag de dag – verschrikkelijk om te zien hoe arbeiders worden mishandeld en uitgebuit. Maar ze zagen het niet.
Buiten ons blikveld
Toen in 1596 de eerste tot slaaf gemaakte Afrikanen door Portugezen op het marktplein van Middelburg werden verkocht, klonk er volop verontwaardiging. De burgemeester riep – aldus historicus Gerhard de Kok – dat deze mensen niet door iemand behoorden “ghehouden oft vercocht te worden als slaeven”, maar in vrijheid te worden gesteld.
Toch zouden in de twee eeuwen daarna vele slavenschepen aanmeren in de haven van Middelburg, zonder dat er een haan naar kraaide. Hoe dat kon? Slavenschepen brachten voortaan de slaafgemaakten rechtstreeks van Afrika naar Amerika en diezelfde schepen brachten alleen de eindproducten van de plantages terug Middelburg. De slaafgemaakten verdwenen buiten het blikveld van de Middelburgers en het protest doofde uit. Diezelfde blindheid zie je ten aanzien van de 50 miljoen slaafgemaakten in deze tijd.
Eerlijke wetgeving
Black Friday, de jaarlijkse hoogtijdag van het hyperconsumentisme, zorgde verleden jaar voor ruim € 300 miljoen meer omzet dan een normale vrijdag. Maar arbeiders aan het begin van productieketens betalen de prijs, met hun vrijheid en gezondheid - of met zelfs hun bloed en leven.
Het is daarom zaak dat de Tweede Kamer zo snel mogelijk het wetsvoorstel aanneemt voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO), deze wet maakt bedrijven verantwoordelijk om uitbuiting in hun productieketens tegen te gaan. Ook grote bedrijven als Auping, Zeeman en Tony’s Chocolonely zijn voorstander van deze wet, omdat die voor een gelijk speelveld zorgt. Bedrijven die nu uitbuiting in hun productieketens willen tegengaan, dreigen zichzelf uit de markt te prijzen.
Er is geen enkele partij in Nederland die de wet tegen kinderarbeid of arbeidsuitbuiting wil afschaffen. Dat is geen discussie van ‘links’ of ‘rechts’, maar gaat over algemene beschavingsnormen. En als ze in Nederland kinderen zouden opsluiten om spijkerbroeken te fabriceren, zou iedereen briesen van verontwaardiging. Maar voor kinderen buiten de EU is het ineens een andere discussie? Asjeblieft, laat die wetgeving er snel komen. Anders valt dit straks niet uit te leggen aan de volgende generaties.
Gertjan de Jong werkt als lead media affairs bij International Justice Mission (IJM) Nederland. Een ingekorte versie van dit artikel verscheen in het Nederlands Dagblad.